Στην ειδική φοβία παρατηρείται έντονος, επίμονος και υπερβολικός φόβος ή άγχος σχετικά με συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση (π.χ. πτήση, ύψος, ζώα, ένεση, θέα αίματος). Το φοβογόνο αντικείμενο ή η φοβογόνος κατάσταση σχεδόν πάντα προκαλεί αμέσως φόβο ή άγχος, ενώ το άτομο αποφεύγει ενεργητικά το φοβογόνο αντικείμενο ή την κατάσταση ή τα υπομένει με έντονο φόβο ή άγχος, που είναι δυσανάλογα προς τον πραγματικό κίνδυνο που ενέχει το συγκεκριμένο αντικείμενο ή η κατάσταση, σύμφωνα με το κοινωνικό – πολιτισμικό πλαίσιο του ατόμου.
Η ειδική φοβία μπορεί να αφορά σε ένα ζώο (π.χ. αράχνες, έντομα, σκυλιά), στο φυσικό περιβάλλον (π.χ. ύψη, καταιγίδες, νερό), στο αίμα, την ένεση ή το τραύμα (π.χ. βελόνες, επεμβατικές ιατρικές πράξεις), σε συγκεκριμένες καταστάσεις (π.χ. αεροπλάνα, ασανσέρ, κλειστοί χώροι) ή και σε άλλες περιπτώσεις (π.χ. φόβος καταστάσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε πνιγμό). Η επαφή ή η αναμονή της επαφής με το φοβογόνο αντικείμενο ή την κατάσταση προκαλεί στο άτομο αλλαγές σε σωματικό (π.χ. ταχυπαλμία, εφίδρωση, δύσπνοια, ζάλη), γνωσιακό (αρνητικές σκέψεις και εικόνες, καταστροφικά σενάρια και αρνητικές προβλέψεις) και συμπεριφορικό επίπεδο (αποφυγή συγκεκριμένων καταστάσεων και λήψη διαφόρων προφυλάξεων).
Ένα άτομο με ειδική φοβία χρήζει βοήθειας από έναν ειδικό ψυχικής υγείας στις περιπτώσεις που η ζωή του επηρεάζεται αρνητικά από τη φοβία του. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος που ζει σε πόλη και έχει ειδική φοβία στα φίδια δεν είναι πολύ πιθανό η φοβία του να επηρεάζει αρνητικά την καθημερινότητά του. Από την άλλη, ένας άνθρωπος με ειδική φοβία στις ενέσεις πιθανόν να μην είναι σε θέση να λάβει την κατάλληλη ιατρική φροντίδα λόγω της φοβίας του.
Στη θεραπεία των ειδικών φοβιών η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία είναι η πρώτη επιλογή, καθώς παρουσιάζει καλύτερα αποτελέσματα και από άλλες μορφές ψυχοθεραπείας και από τη φαρμακοθεραπεία. Με διαφορετικό τρόπο σε κάθε φοβία και σε κάθε άνθρωπο, αλλά με την κεντρική φιλοσοφία της παρέμβασης παρόμοια, ο θεραπευτής αρχικά βοηθάει τον θεραπευόμενο να συνειδητοποιήσει και να εκφράσει τις σκέψεις που έχει γύρω από το φοβικό αντικείμενο ή τη φοβική κατάσταση και στη συνέχεια να εξετάσει την ορθότητα αυτών των σκέψεων καθώς δοκιμάζει νέες συμπεριφορές. Στη συνέχεια η σταδιακή έκθεση του θεραπευόμενου στις φοβικές καταστάσεις, με ασκήσεις σταδιακά μεγαλύτερης δυσκολίας, οδηγεί στην ύφεση των συμπτωμάτων του και τελικά στην εξάλειψη της φοβίας. Η ανθρώπινη συμπεριφορά και σκέψη σε πολύ μεγάλο βαθμό αποτελούν προϊόντα μάθησης και η ψυχοθεραπευτική διαδικασία στην ουσία αντικαθιστά τους σχετικούς με τη φοβία μαθημένους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς.
